Wiele się mówi o włączeniu kolei w system komunikacji miejskiej w Warszawie. Jest już wspólny bilet ZTM i Kolei Mazowieckich w granicach miasta, a na jednej linii kursuje Szybka Kolej Miejska w pełni zintegrowana z taryfą ZTM. Zabieg ten nie spowodował raczej znacznego wzrostu udziału kolei w przewozach pasażerskich wewnątrz miasta, który według badań ruchu z 2005 roku jest znikomy. Powodem jest przede wszystkim niska dostępność kolei, która przejawia się w dwojakiej formie:

- nieodpowiednim do potrzeb rozlokowaniu przystanków kolejowych i zbyt małej ich liczbie;

- zbyt niskiej częstotliwości kursowania kolei na większości linii.

W komunikacji miejskiej minimalna rozsądna częstotliwość kursowania to 20 minut, czego przykładem jest kursowanie w takiej częstotliwości wielu autobusów w mieście w dni świąteczne czy też wysyłanie autobusów i niskiej pojemności na linie generujące stosunkowo niski ruch pasażerski. Jednocześnie przystanki powinny być rozlokowane podobnie jak w metrze w odległościach do 1 km od siebie i być dobrze powiązane z innymi rodzajami komunikacji miejskiej (węzły przesiadkowe).

Aby dobrze oszacować jak dalece należy przekształcić i zainwestować w kolej miejską, aby jej oferta była zachęcająca dla pasażera miasto powinno zrobić studium wykonalności takiego przedsięwzięcia. Niestety w budżecie na 2008 rok nie znalazły się środki nawet na ten cel, mimo iż obecne władze wyborczo obiecywały całą sieć SKM w 4 lata.

Na obiecankach władz się skończyło, więc poszukiwania optymalnego wzorca obsługi Warszawy szybką koleją miejską nadal trzeba prowadzić w warunkach chałupniczych. Dlatego przedstawiam nie pierwszy na stronie ZM model obsługi Warszawy koleją.

Założenia modelu

1. Obsługę miasta koleją zapewnia się w ramach wykonywania regionalnych przewozów kolejowych, gdyż przede wszystkim należy zachęcić do dojazdu koleją do miasta osoby spoza jego granic (obecnie ponad 60% osób spoza Warszawy wjeżdża do niej samochodem, podczas gdy mieszkający w Warszawie tylko w 30% korzystają z samochodu). Według tego modelu aglomeracja Warszawy kończy się na stacjach: Modlin, Nieporęt (Zegrze), Wołomin, Sulejówek - Miłosna, Otwock, Czachówek, Pruszków (lub Grodzisk Mazowiecki), Błonie.

2. Za podstawową częstotliwość kursowania pociągów na głównych liniach kolejowych wylotowych przyjęto 20 minut. Założenie to jest konsekwencją utrzymania przez PKP PLK odstępów pomiędzy pociągami na linii średnicowej nie mniejszych niż 4 minuty (tylko wybrane pociągi kursują w odstępach 3 minuty). Zwiększenie częstotliwości wymaga stosunkowo dużych zmian w modelu, ale jest możliwe bez zmiany innych założeń.

3. Warunki technicznie torowisk są zgodne ze stanem z rozkładzu jazdy 2005/2006. Wyjątek stanowią linie nieczynne w ruchu pasażerskim podczas obowiązywania tego rozkładu - dla nich przyjęto orientacyjny czas przejazdu, możliwy do utrzymania po dostosowaniu linii dla potrzeb ruchu pasażerskiego.

4. Podczas budowy modelu nie brano pod uwagę ruchu pociągów kwalifikowanych i pospiesznych, z uwagi na fakt, że przewozy w ramach ruchu aglomeracyjnego są kilkukrotnie większe, niż przewozy dalekobieżne i powinny być traktowane priorytetowo. Docelowo układ torowy powinien być dostosowany do potrzeb ruchu aglomeracyjnego poprzez wydzielenie osobnych torów dla ruchu dalekobieżnego i towarowego.

5. Rozkład jazdy jest stały niezależnie od pory dnia. W godzinach szczytu w przypadku występowania większych potoków ruchu zmianie nie ulega rozkład jazdy, ale pojemność pociągów.

Wygląd modelu

W modelu utworzono 9 linii kolejowych opartych na systemie przelotowym, tzn. większości pociągów obsługuje miasto przejazdem, a tylko nieliczne pociągi kończą bieg w Warszawie. Linie te to:

nr	linia
S1	Skierniewice / Żyrardów - Warszawa Śródmieście - Mińsk Mazowiecki/Siedlce
S2	Radom / Warka / Czachówek - Warszawa Śródmieście - Warszawa Wschodnia
S3	Grodzisk Mazowiecki - Warszawa Śródmieście - Tłuszcz
S4	Łowicz / Sochaczew / Błonie - Warszawa Śródmieście - Otwock / Pilawa / Dęblin
S5	Okęcie (L) - Warszawa Śródmieście - Modlin(L)
S6	Cmentarz Północny - Radiowo - Warszawa Gdańska - Legionowo - Nieporęt (Zegrze)
S7	Warszawa Główna (Wola) - Warszawa Gdańska - Nasielsk / Ciechanów / Mława
S8	Warszawa Wileńska - Wyszków / Małkinia / Ostrołęka
S11	Sulejówek Miłosna - Warszawa Gdańska - Warszawa Gołąbki - Pruszków

Na liniach S1, S2, S4, S7, S8 występuje kilka relacji pociągów obsługiwanych w cyklu godzinnym. Pociągi ułożone są w planie w taki sposób, że w aglomeracji warszawskiej każda linia kursuje z częstotliwością 20 minut. W przypadku nakładania się tras kilku linii na siebie częstotliwość ulega dodatkowemu zagęszczeniu. Największa i stała częstotliwość kursowania pociągów występuje na linii średnicowej - 4 minuty. Na stacji Warszawa Gdańska pociągi kursują w tym samym kierunku w odstępach 4 lub 8 minut. Na stacjach Warszawa Rembertów i Włochy pociągi kursują w tym samym kierunku co 8 lub 12 minut.

W modelu zaproponowano, że w Warszawie powstaną następujące nowe przystanki kolejowe:

- Niedźwiadek

- Reduta (pomiędzy Dworcem Zachodnim i stacją Włochy na wysokości CH Reduta)

- Bracka (przystanek podziemny pomiędzy Śródmieściem i Powiślem)

- Żwirki i Wigury (na linii do Radomia)

- Al. Jerozolimskie (na linii do Radomia, na wysokości Alei Jerozolimskich)

- Warszawa Główna (odtworzenie przystanku)

- Lotnisko (na lotnisku Okęcie)

- Warszawska (na granicy dzielnicy Ursus i Piastowa przy ulicy Warszawskiej)

- Karolin, Odolany, Fort Wola, Jelonki, Lasek na Kole, Powązki, Arkadia (na odcinku Warszawa Gołąbki - Warszawa Gdańska) - linia S11

- Górce, Fort Radiowo, Cm. Północny (na bocznicy do Huty Warszawa) - linia S6.

- Żaba, Targówek, Radzymińska (na odcinku Warszawa Wschodnia-Warszawa Praga)

- Antoninów, Kawęczyn (pomiędzy Radzymińską i Rembertowem) - linia S11

- Radzymińska, Targówek Fabryczny, Elsnerów, Łodygowa (pomiędzy Warszawą Wileńską i Ząbkami) - linia S8

- Grochów (na odcinku Warszawa Wschodnia-Olszynka w pobliżu obwodnicy śródmiejskiej)

Wygląd sieci skm byłby co do kierunku zgodny z wnioskami Zielonego Mazowsza do Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Miasta: PDF, 58 kB (wersja z II liniami metra), PDF, 60 kB (wersja z III linią metra). Wnioski do Studium zawierają więcej dodatkowych stacji kolejowych i mogą różnić się innymi szczegółami, np. nazwami stacji. Rysunek zawiera także linie metra oraz WKD - zaznaczone liniami przerywanymi.

Wnioski wynikające z modelu

W modelu najbardziej obciążonymi ruchem kolejowym odcinkami, które obecnie nie posiadają bez dodatkowego torowiska dla ruchu dalekobieżnego i towarowego są:

- Legionowo - Warszawa Praga (jest dodatkowe torowisko tylko z jednym torem)

- Warszawa Zoo - Warszawa Powązki

- Zielonka - Wołomin

- Sulejówek Miłosna - Rembertów

- Warszawa Służewiec - Warszawa Zachodnia

Na tych odcinkach największymi odstępami pomiędzy pociągami są odstępy 10- (Zielonka - Wołomin) lub 12- minutowe (pozostałe odcinki). Wydaje się, że dysponując takimi odstępami nie będzie można pogodzić wymagań szybkiej kolei miejskiej z ruchem dalekobieżnym i w związku z tym należy rozważyć inwestycję w budowę dodatkowych torów dla ruchu dalekobieżnego i towarowego.

Budowy dodatkowego, drugiego toru wymagałaby także linia kolejowa Tłuszcz - Wyszków. Wskazane, ale nie absolutnie konieczne byłoby odbudowanie linii na odcinku Wieliszew - Zegrze, wraz z odbudową przystanku Zegrze.

Nie zajmowano się kwestią "mijanek" na liniach Cm. Północny - Warszawa Gdańska oraz Wyszków - Ostrołęka. Wynika to z faktu, że na pierwszej z nich i tak należy wykonać prac dostosowawcze, aby mogły w ogóle kursować tam pociągi osobowe. Jeśli tak, to należy te prace wykonać w taki sposób, aby zapewnić przepustowość i warunki mijania się pociągów zgodne z założeniami obsługi Warszawy szybką koleją miejską według modelu. Na drugiej z nich częstotliwość wynosi 1h, a więc możliwe jest dość elastyczne dostosowanie kursowania pociągów do istniejącego układu mijanek.

Skontruowano obiegi składów i na ich podstawie oszacowano zapotrzebowanie na tabor. Przyjęto, iż w początkowym okresie funkcjonowania tego systemu liczba pasażerów nie przekroczy obecnego poziomu. W związku z tym przyjęto, że na każdej linii skm przypada jeden skład ezt (lub szynobus dla linii S6 i być może S11) na jeden pociąg, a pociągi kursują "w kółko" (pociąg przyjeżdżający do stacji końcowej odjeżdża pierwszym możliwym lub co najwyżej następnym kursem powrotnym). Należy jednak zauważyć, że mimo założenia dotyczącego pojemności składów przepustowość pasażerska na wielu liniach wylotowych się zwiększa (lub nie zmniejsza), dzięki większej częstotliwości kursowania pociągów. I tak, np.:

- Na linii Warszawa - Radom na odcinku Warszawa Zachodnia - Warszawa Służewiec w rozkładzie jazdy 2006/2007 kursował jeden pociąg na godzinę złożony z 2 ezt (w godzinach szczytu 2 pociągi). W modelu kursuje 6 pociągów o składzie 1 ezt, a więc jest to zwiększenie przepustowości o 4 ezt poza godzinami szczytu i o 2 ezt w godzinach szczytu.

- Na linii Warszawa - Legionowo na odcinku Warszawa Toruńska - Legionowo w rozkładzie jazdy 2006/2007 kursuje 1 pociąg z 2 ezt poza godzinami szczytu i nie zawsze 1 szynobus oraz 5 w szczycie (3 x 2 ezt i 2 x 1 szynobus). W modelu kursuje 6 pociągów z 1 ezt i 3 pociągi z szynobusem w każdej godzinie. Poza szczytem daje to 4 ezt więcej oraz 2-3 szynobusy więcej, a w szczycie 1 szynobus więcej.

Przy powyższych założeniach otrzymano następujące wyniki zapotrzebowania na tabor (są to wymagania minimalne):

nr	linia	minimalna liczba składów
S1	Skierniewice / Żyrardów - Warszawa Śródmieście - Mińsk Mazowiecki/Siedlce	16
S2	Radom / Warka / Czachówek - Warszawa Śródmieście - Warszawa Wschodnia	12
S3	Grodzisk Mazowiecki - Warszawa Śródmieście - Tłuszcz	12
S4	Łowicz / Sochaczew / Błonie - Warszawa Śródmieście - Otwock / Pilawa / Dęblin	17
S5	Okęcie (L) - Warszawa Śródmieście - Modlin (L)	11
S6	Cmentarz Północny - Radiowo - Warszawa Gdańska - Legionowo - Nieporęt (Zegrze)	9
S7	Warszawa Główna (Wola) - Warszawa Gdańska - Nasielsk / Ciechanów / Mława	19
S8	Warszawa Wileńska - Wyszków / Małkinia / Ostrołęka	15
S11	Sulejówek Miłosna - Warszawa Gdańska - Warszawa Gołąbki - Pruszków	9

Przy tych założeniach całkowita potrzebna minimalna liczba składów wynosi 120 (w tym 9 lub 18 szynobusów). Mając do dyspozycji 185 składów ezt, jak obecnie Koleje Mazowieckie, i 6 składów SKM można obsłużyć cały modelowy rozkład jazdy, w tym wydłużając pociągi do 2 ezt przez całą dobę na liniach S1 (Skierniewice - Siedlce) i S8 (kierunek Tłuszcz), które są obecnie najbardziej popularne i częstotliwość zaproponowana w modelu może się okazać niezadowalająca. Nadal zostanie jeszcze 18 zapasowych składów. Można je wykorzystać do wydłużenia składów na liniach S3 i S7, wydłużenia wybranych kursów w godzinach szczytu lub obsługi linii poza Warszawą (Dęblin, Drzewica). Przy takim układzie połączeń i przy takich założeniach byłoby możliwe zwiększenie przepustowości i zakresu systemu kolei aglomeracyjnej (dodatkowe linie) bez znacznych nowych inwestycji w tabor (potrzebne tylko nowe szynobusy), choć ten byłby wykorzystany do maksimum, co przy awariach powodowałoby na pewno znacznie uciążliwości (brak rezerwy taborowej).

Trzeba także zwrócić uwagę, że uruchomienie takiego modelu spowoduje, że tabor kursujący na liniach lokalnych poza Warszawą musiałby zostać przesunięty do obsługi aglomeracji - to oznacza konieczność dokonania nowych zakupów taboru bądź dla lokalnych linii, bądź dla potrzeb aglomeracji. W szczególności niewystarczająca jest obecnie na Mazowszu liczba szynobusów, aby uruchomić linię S6 i/lub S11.

Z drugiej strony - należy pamiętać, że rozkład wykonano dla stanu infrastruktury w roku 2006, czyli tuż przed rozpoczęciem dużych remontów na liniach w kierunku Legionowa, Tłuszcza, Grodziska Mazowieckiego. Remonty te powinny skrócić czas przejazdu, a tym samym pozwolić na zmniejszenie zapotrzebowania na tabor.

Na pewno jednak w celu umożliwienia wzrostu liczby pasażerów, zwłaszcza przepustowości w godzinach szczytu, należy poszukiwać nowego taboru.

Możliwe modyfikacje

Przy zgodzie PKP PLK na obsługę linii średnicowej przez całą dobę ze stałymi odstępami pomiędzy pociągami 3 minuty, model można dostosować do podstawowej częstotliwości na liniach kolejowych wylotowych z Warszawy - 15 minut. Model wymaga wtedy uzupełnienia o jeden dodatkowy kurs w ciągu godziny na każdej linii. W szczególności na linii S2 (do Radomia), S4 (Łowicz - Dęblin), S7 (do Mławy), S8 (kier. Tłuszcz) będzie to stanowiło udogodnienie dla pasażerów. Bowiem w modelu z częstotliwością 20 minut na odcinkach tych linii pomiędzy stacjami:

- Czachówek - Warka

- Błonie - Sochaczew

- Otwock - Pilawa

- Nasielsk - Ciechanów

- Tłuszcz - Wyszków

występował uciążliwy układ pociągów do Warszawy - naprzemienne kursowanie co 20 i 40 minut. Częstotliwość 15 minut umożliwiłaby wprowadzenie odstępów co 30 minut. Jednocześnie także częstotliwość na stacji Warszawa Gdańska byłaby stała - co 5 minut.

Przy tej modyfikacji zapotrzebowanie na tabor przy założeniu 1 ezt na kurs wzrasta o 1/3, a zatem minimalnie do 180 składów. Konieczne byłyby inwestycje w tabor, bo choćby na linii do Tłuszcza czy do Skierniewic występowałby znaczny niedobór miejsc w godzinach szczytu przy obsłudze 1 ezt.

Przykładowe rozkłady jazdy

Przykładowe rozkłady jazdy umieszczono w załącznikach [pdf].

- Fragment rozkładu jazdy dla linii średnicowej pomiędzy godzinami 7:00-8:00, kierunek zachodni (takt 20): PDF, 19 kB

- Fragment rozkładu jazdy dla linii średnicowej pomiędzy godzinami 7:00-8:00, kierunek zachodni oraz wschodni (takt 15): PDF, 21 kB

- Fragment rozkładu jazdy dla linii obwodowej (Warszawa Gdańska) pomiędzy godzinami 7:00-8:00, kierunek zachodni (takt 20): PDF, 16 kB

- Fragment rozkładu jazdy dla linii obwodowej (Warszawa Gdańska) pomiędzy godzinami 7:00-8:00, kierunek zachodni i wschodni (takt 15): PDF, 18 kB

- Całodobowy układ połączeń dla linii S2 (takt 20): PDF, 25 kB

- Całodobowy układ połaczeń dla linii S2 (takt 15): PDF, 28 kB

- Całodobowy układ połaczeń dla linii S6 (takt 20): PDF, 21 kB

- Całodobowy układ połączeń dla linii S6 (takt 15): PDF, 23 kB

Uwaga

Przedstawiony model nie jest oficjalnym stanowiskiem stowarzyszenia Zielone Mazowsze. Poszczególni członkowie stowarzyszenia mogą przedstawiać i popierać inne koncepcje szybkiej kolei miejskiej w Warszawie.